Biologiýa, 9 synp, Zikirýaýew A., Tohtaýew A., Azimow I., Sonin N., 2019

Biologiýa, 9 synp, Zikirýaýew A., Tohtaýew A., Azimow I., Sonin N., 2019.

Учебник по биологии для 9 класса на туркменском языке.

   Biologiýa — ýaşaýyş baradaky ylym bolup, grekçe “bios” — ýaşaýyş, “logos” – taglymat (ylym) diýen manyny aňladýar.
Biologiýa adalgasy 1802-nji ýylda fransuz alymy J.B.Lamark we nemes alymy G. R. Trewiranus tarapyndan ylma girizilipdir. Biologiýa ýaşaýyş, onuň şekilleri, gurluşy, ösüş kanunalaýyklyklary baradaky ylym.
Biologiýanyň öwrenýän obýekti bu – wiruslar, mikroorganizmler, kömelekler, ösümlikler, haýwanlar, adam we olaryň organlary, dokuma, öýjük düzümi, öýjüklerde geçýän prosesleriň hem-de organizmiň şahsy we taryhy ösüşi, olaryň özara organiki däl tebigat bilen aragatnaşygy hasaplanýar.




Janly organizmleriň özboluşly aýratynlyklary.
Janly organizmler köpdürli bolmagyna seretmezden, olaryň ählisi öýjükli gurluşa eýe hem-de meňzeş himiki elementlerden we maddalardan ybarat. Öýjük ýaşaýşyň ähli häsiýetlerini özünde jemleýän iň kiçi birlikdir.

Organizm bilen daşky gurşawyň arasynda hemişe madda we energiýa çalşygy bolup durýar. Janly organizmleriň möhüm häsiýeti iýmitden we gün şöhlesinden daşky energiýa çeşmesi hökmünde peýdalanýanlygydyr. Energiýa bir organizmden ikinji organizme organiki madda görnüşinde berilýär. Organizmdäki madda çalşygynyň esasyny assimilýasiýa we dissimilýasiýa prosesleri düzýär. Käbir maddalar organizm tarapyndan özleşdirilse, başga maddalar tersine, daşky gurşawa çykaryp goýberilýär. Madda çalşygy organizmdäki öýjükleriň dikeldilmegini, ulalmagyny we ösüşini üpjün edýär.

MAZMUNY.
GIRIŞ.
I Bölüm. Organiki älem barada maglumat.
I BAP. Ýaşaýşyň umumy kanunalaýyklyklary.
1-§. Janly organizmleriň özboluşly aýratynlyklary.
2-§. Ýaşaýşyň gurluş derejeleri.
II BAP. Organizmleriň köpdürlüligi.
3-§. Ýaşaýşyň öýjüksiz şekilleri.
4-§. Prokariot öýjükler.
5-§. Eukariotlar – ösümlikleriň köpdürlüligi.
6-§. Kömelekler dünýäsi.
7-§. Haýwanlar dünýäsi.
8-§. 1-nji laboratoriýa işi. 1. Bede taýajygynyň bakteriýasyny mikroskopda görmek. 2. Gök-ýaşyl suwotuny mikroskopda görmek.
II Bölüm. Öýjük baradaky taglymat.
III BAP. Sitologiýanyň esaslary.
9-§. Öýjügiň öwreniliş taryhy we öýjük nazaryýeti.
10-§. Öýjügi öwrenmegiň usullary.
11-§. Eukariot öýjükler.
12-§. Sitoplazma. Öýjügiň membranasyz we membranaly organoidleri: endoplazmatik tor, ribosomalar, Goljuň apparaty.
13-§. Mitohondriýanyň, plastidalaryň, lizosomalaryň we sitoplazmanyň başga organoidleri.
14-§. Ýadro we onuň gurluşy.
15-§. Prokariot we eukariot öýjükler.
16-§. Öýjükleriň ewolýusiýasy.
17-§. 2-nji laboratoriýa işi. Ösümlik we haýwan öýjükleriniň gurluşyny mikroskopyň kömeginde öwrenmek.
18-§. 3-nji laboratoriýa işi. Ösümlik öýjüginde plazmolize we deplazmolize gözegçilik etmek.
III Bölüm. Ýaşaýyş prosesleriniň himiki esaslary.
IV BAP. Ýaşaýyş prosesleriniň himiki esaslary.
19-§. Öýjügiň himiki düzümi.
20-§. Öýjügiň düzümine girýän suw we organiki däl maddalar.
21-§. Biomolekulalar.
22-§. Uglewodlar.
23-§. Lipidler.
24-§. Beloklar. Aminokislotalar.
25-§. Belogyň düzümi we gurluşy.
26-§. Beloklaryň häsiýetleri. Sada we çylşyrymly beloklar.
27-§. Beloklaryň funksiýasy.
28-§. Nuklein kislotalary.
29-§. 4-nji laboratoriýa işi. Amilazanyň krahmala täsiri.
IV Bölüm. Madda çalşygy — metabolizm.
V BAP. Öýjüklerde madda we energiýa çalşygy.
30-§. Madda çalşygy.
31-§. Energiýa çalşygy.
32-§. Energiýa çalşygynyň basgançaklary.
33-§. Öýjügiň iýmitlenişi.
34-§. Hemosintez.
35-§. Öýjükde plastik çalşyk.
36-§. Öýjükde madda we energiýa çalşygyna degişli meseleler çözmek.
37-§. 5-nji laboratoriýa işi. Ösümlik ýapragynda organiki maddalaryň emele gelşini öwrenmek.
V Bölüm. Organizmleriň indiwidual ösüşi — ontogenez.
VI BAP. Organizmleriň köpelişi we indiwidual ösüşi.
38-§. Öýjük sikli.
39-§. Meýoz.
40-§. Janly organizmleriň köpelişi.
41-§. Jynsy köpeliş.
42-§. Tohumlanma.
43-§. Embrional ösüş döwri.
44-§. Postembrional ösüş.
45-§. Embrionyň ösüşine daşky gurşawyň täsiri.
46-§. Ösüşiň umumy kanunalaýyklyklary. Biogenetik kanun. Embrionlaryň meňzeşlik kanuny.
VI Bölüm. Genetika barada umumy maglumat.
VII BAP. Genetikanyň esaslary.
47-§. Genetikanyň ösüş taryhy.
48-§. Mendeliň kanunlary. Monogibrid çaknyşdyrma.
49-§. 6-njy laboratoriýa işi. Monogibrid çaknyşdyrma degişli meseleler çözmek.
50-§. Di-poligibrid çaknyşdyrma. Mendeliň üçünji kanuny.
51-§. 1-nji amaly sapak. Digibrid çaknyşdyrma degişli meseleler çözmek.
52-§. 7-njy laboratoriýa işi. Gowaçanyň, pomidoryň, gije gözeliň çaknyşdyrma netijesini gerbariý esasynda öwrenmek.
53-§. Allel däl genleriň özara täsiri.
54-§. Genleriň polimer вa köp taraplaýyn täsiri.
55-§. 2-nji amaly sapak. Allel däl genleriň özara täsirine degişli meseleler çözmek.
56-§. Alamatlaryň birleşip nesil yzarlaýjylygy.
57-§. Jyns genetikasy.
58-§. 3-nji amaly sapak. Birleşip nesil yzarlaýjylyk we jyns bilen baglylykda nesil yzarlaýjylyga degişli meseleler çözmek.
59-§. Üýtgeýjilik.
60-§. 8-nji laboratoriýa işi. Modifikasion üýtgeýjiligiň statistik kanunalaýyklyklaryny öwrenmek.
61-§. Mutasion (genotipik) üýtgeýjilik.
62-§. Adam genetikasyny öwrenmegiň usullary.
63-§. Adamdaky nesil yzarlaýjy keseller.
VII Bölüm. Seleksiýanyň esaslary.
VIII BAP. Seleksiýanyň we biotehnologiýanyň esaslary.
64-§. Medeni ösümlikleriň gelip çykyşy we köpdürlülik merkezleri.
65-§. Ösümlikleriň we haýwanlaryň seleksiýasy.
66-§. Seleksiýa we biotehnologiýa.
67-§. Özbegistanyň alymlarynyň biologiýa we seleksiýa ugrundaky üstünlikleri.



Бесплатно скачать электронную книгу в удобном формате, смотреть и читать:
Скачать книгу Biologiýa, 9 synp, Zikirýaýew A., Tohtaýew A., Azimow I., Sonin N., 2019 - fileskachat.com, быстрое и бесплатное скачивание.

Скачать pdf
Ниже можно купить эту книгу по лучшей цене со скидкой с доставкой по всей России.Купить эту книгу


Скачать - pdf - Яндекс.Диск.




Хештеги: #учебник на туркменском языке :: #биология :: #Zikirýaýew :: #Tohtaýew :: #Azimow :: #Sonin :: #9 класс